Phóng sự VĂN VIỆT
Tôi phát hiện trong bản thành tích những
điển hình tiên tiến ngành nông nghiệp Lâm Đồng trong 5 năm qua, có vườn ươm
giống cà phê Huỳnh Điểu (tọa lạc trong thôn 14, xã Hòa Ninh, Di Linh) được công
nhận đạt chất lượng bội thu toàn quốc. Vườn ươm Huỳnh Điểu cách Đà Lạt gần cả trăm
cây số, nên tôi giành riêng một khoảng thời gian đáng kể để hòa mình giữa muôn
ngàn chồi non, lộc biếc đã và đang sinh sôi, nảy nở từ bao khó khăn, thiếu thốn
trăm bề…
Mắt ghép xa, gốc mẹ gần
Cách đây chưa lâu, vào vùng nông thôn mới xã Gung Ré,
Di Linh tình cờ gặp một cô gái trẻ bán giống cây cà phê thực sinh ( ươm hạt) và
cà phê ghép cao sản mang thương hiệu Huỳnh Điểu, đã níu giữ tôi dừng chân để
ghi ảnh tư liệu. Đó là những tấm ảnh không chỉ lưu lại nhiều góc độ, bố cục
những hàng cây giống cà phê non tơ đang chuẩn bị xuất vườn cung cấp theo đặt
hàng, mà còn phản ánh toàn cảnh với một khu đồi cà phê đang thời kỳ kinh doanh,
trái đeo dày kín trên cành tán phủ rộng, trải dài một không gian xanh trước nhà
cô gái. “ Nông dân quanh đây mua cà phê giống Huỳnh Điểu phần nhiều sử dụng cho
việc tái canh trồng mới; phần ít hơn thì mua mầm chồi đầu dòng về ghép cải tạo
với gốc cây cà phê mẹ sinh trưởng từ 15- 20 năm. Vì vườn ươm chính cách đây hơn
20 cây số, nếu mua mắt ghép phải đặt trước một ngày để tuyển lựa các loại tươi
tốt nhất, thu cắt vào buổi sáng sớm mới kịp chuyển đến khu vực này…”- cô gái
vui vẻ tiếp chuyện. Rồi chưa muốn “cám ơn, tạm biệt”, cô gái dẫn tôi qua bên kia
đường nhựa đối diện, bước thoăn thoắt lên đoạn dốc trơn ướt mưa phùn rồi nói
như đoán trước những câu hỏi mà tôi sắp đưa ra: “ Đây là diện tích vườn cà phê
cải tạo hơn cả hecta từ giống cà phê ghép mầm chồi Huỳnh Điểu, năng suất thu
hoạch năm sau tăng hơn năm trước nhiều lắm, nên đại lý phân phối tại chỗ đã cạnh
tranh và phát triển đi lên cùng với không ít cơ sở ươm, ghép giống cà phê ở trong
và ngoài tỉnh Lâm Đồng…”
Tôi ghi nhớ “sơ đồ” hướng dẫn của cô gái rồi xuôi theo
hướng Nam
Đang ở thời điểm cuối tháng
10 chạm cửa mùa khô, 3.000m² vườn ươm
Huỳnh Điểu đang chăm sóc không chỉ có hàng vạn cây giống cà phê thực sinh và cà
phê giống ghép cao sản, mà còn có chục ngàn cây giống bơ ghép để cung cấp cho
nông dân trồng thuần và trồng xen vào mùa mưa năm tới. Cầm nhắc lên hai cây cà
phê thực sinh “chọn lựa ngẫu nhiên” trong vườn, Điểu chia sẻ: “ Nếu cứ đặt từng
hạt cà phê xuống dưới lớp đất mặt để nảy mầm chồi thành cây con thì bất cứ ai
cũng làm được. Vấn đề khác biệt là tác động kỹ thuật ươm tạo ra cây giống cà
phê có bộ rễ cọc thẳng dài, hút nhiều chất hữu cơ trong đất lưu chuyển lên nuôi
thân, cành và các cặp lá đủ khả năng quang hợp, thu nhận năng lượng ánh sáng
mặt trời vừa tăng sức đề kháng trước các loài bệnh hại, vừa thích nghi với
nhiều điều kiện thời tiết khác nhau trong năm; quá trình xuống cây giống canh
tác đến khi thu hoạch chính vụ phải rút ngắn thời gian so với biện pháp sản
xuất theo kinh nghiệm cũ, đạt năng suất vượt trội và sản phẩm đảm bảo tiêu
chuẩn chất lượng cao…” Theo đó, trong vườn cà phê đầu dòng của mình, vào tháng
11 và tháng chạp âm lịch là mùa vụ thu rộ hàng năm, Điểu “bình tuyển” hái xuống
từng hạt cà phê chín mọng, chuyển sang màu đỏ tím, đưa vào ngâm độ một tuần lễ
với nước hòa tan chế phẩm sinh học. Kế tiếp dùng tay bóc tách hết vỏ lụa bỏ ra ngoài,
đem hạt nhân phơi vài ba nắng để sàng lọc thêm lần nữa những hạt nhân cứng cáp nhất
đem vùi ươm dưới lớp đất cát sâu chừng vài phân. Cuối cùng chờ hạt nhân nẩy mầm
thành một cặp lá nhô lên khỏi mặt cát, thân cây vươn lên thẳng bằng chiếc que
diêm thì dùng 2 ngón tay nhổ lên nhè nhẹ từng cây sao cho vẫn còn giữ nguyên vẹn
bộ rễ cọc, sau đó lấp đất trồng trong bọc ni lông đã xử lý sạch mầm bệnh, phối
trộn cân đối với phân hữu cơ.
Giữa vườn cây giống cà phê thực sinh phủ dày một màu
xanh thẫm dưới mái nhà lưới đen che nắng, ngăn mưa, chiều cao trung bình mỗi
cây hơn 3 gang tay- tính mặt đất trong bầu, Điểu nói phải chăm sóc với chế độ
riêng biệt nhằm giữ cây không tăng thêm chiều cao, ngược lại phải tăng chiều
ngang cho các bộ phận gốc, thân, cành được chắc khỏe hơn, đảm bảo đến tháng 4,
tháng 5 bắt đầu mùa mưa tới, nông dân tiếp nhận cây giống trồng mới tái canh sẽ
sinh trưởng nhanh hơn, đạt kế hoạch một năm sau thu lứa trái bói. Tương tự, với
cây cà phê ghép cao sản, Điểu đang “khoanh nuôi” hàng vạn sản phẩm đạt các yêu
cầu chất lượng để xuất bán cho nông dân Lâm Đồng trồng mới. Về kỹ thuật ghép
cây cà phê giống cao sản, Điểu vẫn tuân thủ theo quy trình thông thường mà phần
lớn người sản xuất cà phê Lâm Đồng đều thực hiện được, đó là: chọn hạt giống
cây đầu dòng mang “hệ gene” rễ nhiều, gốc khỏe để gieo ươm dưới lớp cát, sau đó
chăm trồng trong bịch ni lông ( loại lớn) từ 8- 9 tháng tuổi mới tiến hành cắt
ngang thân cây, ghép với mầm chồi giống cà phê cao sản đầu dòng, được cắt xuống
từ vườn nhà cách xa vườn ươm vài trăm mét; nuôi dưỡng từ 2,5- 3 tháng đến khi
“lành vết thương” ghép và sinh trưởng khỏe mạnh các cặp lá, cặp cành mới đưa ra
ngoài đồng đặt sâu dưới hố trồng tái canh…
Hai thập niên, một vòng lộc biếc
Nhưng để đạt tỷ lệ cây cà phê ghép giá trị thương phẩm
cao trên thị trường, Điểu phải trải qua một khoảng thời gian dài nâng cao kiến
thức, tay nghề từ mọi nguồn tài liệu khác nhau và từ những kinh nghiệm thất bại
này đến thất bại khác. Như những ngày tháng cách đây hơn 10 năm, Điểu thực hành
ghép 100 cây giống gốc mẹ cà phê mít với mắt ghép cà phê giống cao sản mua về
từ tỉnh ĐắkLắk, sau 3 tháng chăm sóc chỉ còn…sống yếu ớt 30 cây. “ Mãi sau này
mới nhận ra những lỗi kỹ thuật cắt, ghép cà phê không thành công gồm: mặt cắt
của mầm chồi không thẳng đều, đường chẻ dọc phần nhánh của gốc cây lúc thì quá
ngắn, lúc thì quá dài; khi quấn cột dây quanh chỗ ghép còn lỏng lẻo…” Điểu kể
lại và cho biết thêm cách ghép hiện tại đang áp dụng hiệu quả cao trong vườn
ươm của mình: “Nên chọn vị trí ghép chồi ở những
phần thân cách gốc cây từ 20- 30cm, chừa lại 2 nách chồi lá trở lên; mặt cưa thân
cây ghép phải theo chiều nghiêng hướng về phía mặt trời mọc và quay lưng về
phía mặt trời lặn để hạn chế tình trạng nứt thân; tuyệt đối không nên cưa bằng
phẳng hay lõm xuống mặt thân cây trước khi ghép chồi…”
Kiểm chứng hiệu quả cây giống cà phê
ghép với thực tế sản xuất trên đồng qua mắt thường, tôi lội bộ non nửa cây số thì
đặt chân vào không gian 0,5ha vườn cà phê tái canh trồng mới của Điểu xuống
giống hơn một năm, đang đậu trái bói to bằng đầu đũa trên cành. Trước khi trồng
mới với mật độ 1.100 cây/ha, Điểu nói rằng phải huy động một giàn cơ giới gồm
máy đào múc, máy cưa, máy cày…vận hành suốt 2 ngày mới đốn hạ, đào hết gốc rễ,
thu gom, đốt dọn sạch sẽ hơn 500 cây cà phê đã qua 20 năm tuổi với tổng thu hoa
lợi sản phẩm chưa năm nào vượt quá 1.000kg hạt nhân. Phần diện tích cà phê liên
canh 2,5ha còn lại, Điểu bắt đầu ghép thực nghiệm mầm chồi cao sản thành công từ
hơn 8 năm trước, sau đó lần lượt nhân rộng đến luống cây cuối cùng. Tính riêng
mấy năm gần đây, năng suất đều đặn thu về trên dưới 7 tấn nhân/ha, cao hơn gấp 3,5
lần so với thời điểm cây cà phê trước khi ghép. Cùng tôi đứng bên cây cà phê
chen chúc trái tròn căng trên khắp thân cành, Điểu dự đoán: “Vụ mùa cà phê năm
nay gặp vài ngày thời tiết bất lợi, nhất là sương muối, nhưng nhờ những hàng
cây ăn trái xen canh che bóng, nên gần như không xảy ra thiệt hại, năng suất cà
phê nắm chắc tương đương so với năm ngoái…”
Thì ra, mấy năm nay, Điểu mở rộng quy
mô sản xuất các loại giống cây ăn trái ghép thu hoạch cả chính vụ và nghịch vụ
như bơ, sầu riêng, thanh long…Bơ thì đã sang năm tuổi thứ 4, thứ 5, cây cho
trái cao nhất ước khoảng 2 tạ mỗi năm; sầu riêng bước qua hơn 10 năm tuổi, thu
trung bình 5 tấn trái/25 cây/năm; còn thanh long đang bò leo những chồi non,
lộc biếc trên lưới hàng rào B40 dài hơn một cây số bao quanh một vòng khuôn
viên 3 ha cà phê ghép thương hiệu Huỳnh Điểu. Nếu chưa cộng khoản doanh thu
không nhỏ từ sầu riêng và bơ ghép, thì doanh nghiệp Hùynh Điểu đã hội đủ các
tiêu chí về chất lượng, lợi nhuận sản xuất cây giống cà phê ghép được Hiệp hội
Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành nghề nông thôn Việt Nam trao tặng danh hiệu “Sản
phẩm chất lượng cho mùa bội thu” trong năm 2013.
Sau một vòng đưa tôi tiếp xúc vườn ươm và vườn
sản xuất, chủ nhân Đoàn Văn Điểu trở lại căn phòng làm việc mở máy vi tính in
ra bản báo cáo thành tích sản xuất mầm chồi và giống cây cà phê ghép trong giai
đoạn năm 2010- 2015: “ Doanh nghiệp chúng tôi vừa gửi báo cáo thành tích lên
văn phòng UBND tỉnh Lâm Đồng để đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
quyết định hình thức khen thưởng trong năm 2015 này…” Tôi rút ra “phần lõi” của
báo cáo ghi vào sổ tay của mình với những con số khá sinh động: Hàng năm sản
xuất cây giống cà phê thực sinh và cà phê ghép trung bình 500.000 – 600.000
cây, lợi nhuận 400 triệu đồng; giải quyết việc làm cho 7 lao động thường xuyên
và 10 lao động thời vụ với mức lương tăng từ 10- 20%...
Trước khi chia tay, tôi nhắc lại
chuyện cô gái bán giống cây cà phê Huỳnh Điểu ở xã Gung Ré như đã kể ở trên,
chủ doanh nghiệp Đoàn Văn Điểu “xác nhận” đó là 1 trong 14 đại lý vườn ươm của
mình phân bổ trên 3 huyện của tỉnh Lâm Đồng là Di Linh, Đức Trọng và Lâm Hà. “Định
cư trên đất Hòa Ninh, Di Linh đã hơn 2 thập niên, khởi nghiệp nhờ những chồi
cây cà phê ghép tự học, tự thực hành, rồi may mắn gặp nhiều cơ hội thuận lợi
trên thị trường cạnh tranh khi khách hàng nông dân tin dùng ngày càng nhiều, đã
giúp hộ gia đình chúng tôi từng bước mở rộng sản xuất, kinh doanh theo quy mô
doanh nghiệp đến bây giờ…”- Điểu tâm sự chân tình với tôi thay lời chào và hẹn
gặp lại./.
THÁNG 10/2015
