Thứ Ba, 6 tháng 8, 2013

Nuôi ngựa “chờ thời”

VĂN VIỆT
Nghề nuôi “ngựa cỏ” có  từ lâu lắm của đồng bào dân tộc thiểu số xã Lát, Lạc Dương - nay đang đứng giữa cảnh “chờ thời”. Sự phát triển của các phương tiện cơ giới nông nghiệp đã “lấn át” phần lớn nhu cầu mua ngựa làm sức kéo vận chuyển của nhà nông. Câu hỏi hiện không dễ trả lời là nên hay không nên tiếp tục duy trì và mở rộng đàn ngựa ở xã Lát ?!

NGỰA NUÔI…TỰ CUNG, TỰ CẤP

Như mọi ngày ở thôn Bờ Nơ B của xã Lát, một nhà nông tên là Jona Than ( 49 tuổi, người Lạch) vẫn quanh quẩn trong vườn rẫy cà phê, để mặc cho đàn ngựa gần 10 con của mình “rong ruổi” tận một khu đồi núi xa tít đằng kia. Đàn ngựa này được duy trì từ giống ngựa của ba mẹ vợ Jona Than để lại làm của hồi môn. Ban đầu chỉ một cặp ngựa sinh sản khi ra ở riêng, vợ chồng Jona Than đã nhân giống rồi giữ lại một bầy đàn trên dưới 10 con đến ngày hôm nay. Khi hỏi sao không cắt cử người chăn thả, nông chủ Jona Than thản nhiên nói rằng ngựa nuôi ở làng này “thuần” lắm; ít khi nó phá phách hoa màu. Và nếu thình lình “bất kham” tung vó quá bước đến đâu nữa thì lúc mặt trời sập tối nó cũng quay về thôi. “Ngựa quen đường cũ” là vậy !
Ra xem chuồng trại nuôi ngựa của hộ Jona Than cũng thật đơn giản. Mặt bằng chuồng rộng chừng 20 mét vuông, cây trụ xập xệ, đã nuôi nhốt hàng đêm 10 con ngựa chen chúc. Dưới nền chuồng ngựa, Jona Than “lót” một lớp lá cây dày khoảng 5 phân. Theo Jona Than, làm như vậy sẽ phối trộn được nguồn phân xanh và phân ngựa mau được phân hủy đem bón cây trồng. Khu vườn cà phê hơn một mẫu đất của Jona Than (đạt sản lượng bình quân hàng năm trên dưới 4 tấn nhân) cũng nhờ một phần nguồn phân ngựa này. Vườn cà phê cách nhà hơn một cây số nhưng đi xe gắn máy, xe máy cày vào mùa mưa phải đi đường vòng xa hơn gấp rưỡi. Lại còn phải tốn nhiên liệu xăng, dầu. Để “thông suốt” vượt qua sình lầy, Jona Than di chuyển trên yên ngựa theo cách ghì cương đã được gia đình tập luyện từ nhỏ. Vó ngựa cắt rừng “tung” khá nhanh và khá an toàn. Trọng tải một lần chuyên chở trên yên ngựa khoảng từ 60 – 70 ký (đã trừ trọng lượng người điều khiển ngựa ). Theo “số chuẩn” này vào mùa cà phê hàng ngày, Jona Than “phi nước đại” trên yên ngựa đến hàng chục “vòng tua”. Cứ từ nhà ra vườn là chở phân bón. Từ vườn về nhà là chở quả cà phê.
Hỏi tiếp về việc mua bán ngựa, Jona Than bỗng lắc đầu “giá thấp lắm !” Nuôi ba-bốn năm trời mới được con ngựa trưởng thành, nếu may mắn bán được giá cũng chưa tới 3 triệu đồng. Bơỉ vậy, số ngựa xuất chuồng bán của Jona Than chủ yếu là “để lại” cho người anh em trong dòng tộc hoặc trong làng buôn, lấy tiền bao nhiêu cũng không thành vấn đề. Miễn là giữ đàn ngựa trong chuồng với số con không vượt quá sức chăm nuôi là được.

TÌM ĐÂU “LỐI RA” ?

Jona Than là một hộ nông dân có số lượng ngựa nuôi ở mức trung bình của xã Lát. Có hộ nuôi ngựa nhiều hơn - như hộ Ha Bớ luôn duy trì đàn ngựa từ 30 - 40 con. Tuy nhiên nếu thống kê chung trên địa bàn xã Lát thì giữa tháng 9/2007 chỉ còn 354 con. Chủ tịch Hội Nông dân xã Lát, Kra Jăn Ha Joe cho biết, đàn ngựa của xã Lát tính từ 5 năm trở lại đây giảm xuống thấy rõ. Từ số đếm hàng ngàn rồi hạ xuống số đếm trên dưới một ngàn con ngựa, nay rớt xuống còn con số trăm như vậy. Người nuôi hiện tập trung khoảng 30 hộ đồng bào thiểu số ở 2 thôn Bờ Nơ B và thôn Đăng Kia của xã Lát. Nguyên nhân của mọi nguyên nhân là không có “đầu ra” tiêu thụ. 
Thời hoàng kim, xã Lát là nơi cung cấp chính cho nguồn ngựa thồ trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng. Ngựa mua về dùng sức kéo chở nông sản, rau hoa từ vườn về nhà. Ngựa dùng làm phương tiện lưu thông trên địa hình núi đồi khúc khuỷu của Lâm Đồng. Người ta lấy quy mô chăn nuôi ngựa để xác định mức sống khá giả của từng hộ gia đình. Ngựa trở thành một khối tài sản thừa kế đời này qua đời khác của nội bộ gia đình làng buôn. Đây là một giá trị tinh thần khiến bà con dân tộc thiểu số vẫn cố níu giữ đàn ngựa nuôi trong nhà cho đến bây giờ.
Nhưng để duy trì nghề nuôi ngựa thì phải tìm “lối ra” ổn định thị trường tiêu thụ. Ông Đoàn Văn Tý, Phó Chủ tịch UBND xã Lát nêu định hướng là phải động viên bà con giữ lại đàn ngựa nuôi. Trong tương lai dự án Khu du lịch Dan Kia- Suối Vàng ( nằm cạnh trung tâm xã Lát) chính thức triển khai và đi vào hoạt động, xã Lát có cơ hội phát triển từ đàn ngựa nuôi tự cung tự cấp trở thành đàn ngựa của sản phẩm du lịch đặc thù Tây Nguyên. Vâng, cơ hội đang ở phía trước nên người nuôi ngựa lại phải kiên trì… “chờ thời” !./. 
Tháng 9/2007